شهر، معنایی بیش از یک محوطه ی محصور درون بارو را داشته و بیشتر یک حوزه را معرفی می کند. شهرها، طی تاریخ نسبتاً طولانی خود شاهد تغییرات ژرفی در وضعیت صنعتی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و به ویژه جمعیتی خود بوده اند. کهن ترین شهرها در حدفاصل پایان هزاره ی چهارم و آغاز هزاره ی سوم قبل ازمیلاد در آسیای غربی و در نقاطی پدیدار شدند که آب و هوای آن ها مساعد، و زمینِ حاصلخیز برای کشت و زرع، مناسب بود. همچنین قدمت شهر و شهرسازی در ایران نیز به هزاره ی چهارم قبل ازمیلاد می رسد، اما روند شکل گیری شهر و تداوم شهرنشینی در آن سیر تدریجی خاص خود را داشته است. هویت ایرانی شهر شامل ویژگی ها و ارزش های معماری و شهرسازی سرزمین ایران، مربوط به قبل از ورود اسلام می باشد. پس از ورود اعراب به ایران و تشکیل حکومت یکپارچه اسلامی در سرزمین های زیر تسلط اسلام، شاهد شکل گیری نطفه های اولیه ی شهرهای جدید بوده ایم که این شهرهای جدید، اکثراً از تعلیمات اسلامی نشأت گرفته و به دو دسته ی عمده شامل؛ شهرهای به جا مانده از تمدن های ماقبل از اسلام و یا شهرهای بنا شده توسط مسلمین قابل تفکیک اند. شهر دوره ی اسلامی به لحاظ ساختاری تداوم شهرسازی عصر ساسانی بود و عناصر کالبدی آن اکثراً برگرفته از فرهنگ غنی اسلام و نشانگر تمدن و فرهنگ اسلامی اند. یکی از این شهرها، قزوین می باشد که هسته ی اولیه ی آن در زمان شاپور ساسانی شکل گرفته و به تدریج در طی دوران اسلامی توسعه و گسترش داشته و در زمان صفویه توسط شاه تهماسب به عنوان دومین پایتخت این دودمان انتخاب شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی بازآفرینی شهری بر اساس اصول نوشهرگرایی به روش توصیفی و از نوع کتابخانه ای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد مهم ترین اصول نوشهرگرایی قابل استفاده در بازآفرینی شهری مواردی مانند قابلیت پیاده روی، ارتباط پذیری و تدوام، کاربری های مختلط و متنوع، مسکن های مختلط، معماری و طراحی شهری با کیفیت، ساختار سنتی محله ها، تراکم افزایش یافته، حمل و نقل عمومی، پایداری و کیفیت زندگی بوده است. بر همین اساس می توان گفت نوشهرگرایی، انسان و اجتماع را محور طراحی قرار داده و اصول خود را با اولویت مسیرهای پیاده، فضاهای مدنی، اختلاط کاربری ها، توسعه متراکم و محدودیت در استفاده از حمل و نقل خصوصی تدوین می کند که در نتیجه، اصول نوشهرگرایی می تواند در امتداد اصول حاکم بر شکل گیری شهرسازی ایران تلقی گردد؛ چرا که سلسله مراتب شبکه معابر و وجود ابنیه فرهنگی و مذهبی در شهرسازی ایران با اصول نوشهرسازی مطابقت دارد، اما فرسایش کالبدی و نیازهای نوین زندگی، مسئله ساز شده است. همچنین در امکان کاربست اصول نوشهرگرایی در بافت های تاریخی، نکاتی وجود دارد. این اصل را با شرایطی مانند مشارکت مردم، سیاست های مالیاتی برای جذب بخش خصوصی و تدوین برنامه های جامع نوسازی می توان قبول کرد.

در بیست سال اخیر، سیاست های فرهنگی تاثیرگذار بر برنامه ریزی شهری، نیاز به بازآفرینی مناطق بی رونق شهری و حرکت به سمت فعالیت های خلاق فرهنگی در جهت پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش به روش کیفی صورت پذیرفته و ابزار جمع آوری اطلاعات، منابع کتابخانه ای و اسناد بوده است. هدف این پژوهش تبیین مولفه های فرهنگی تاثیر گذار بر بازآفرینی شهری فرهنگ محور می باشد که مولفه هایی چون «کاربری های فرهنگی»، «فعالیت های فرهنگی درفضای عمومی شهری»، «ترکیب فعالیت های فرهنگی با طراحی شهری خلاقانه»، «حفاظت میراث فرهنگی» و «گردشگری فرهنگی» را به عنوان معیارهایی کلیدی معرفی نموده و در سه پروژه بازآفرینی شهری در شهر استانبول ترکیه مورد مقایسه و این نتیجه حاصل گردید که بازآفرینی شهری با بهره گیری از صنایع خلاق فرهنگی منجر به احیای اقتصادی مناطق مورد نظر گردیده و همگرایی اقتصاد و فرهنگ تاثیرات بسزایی بر بازآفرینی بناهای تاریخی داشته است.

بازآفرینی شهری، یکی از تدابیر توسعه شهری است که به دلیل ابعاد و اصول منعطف خود، اغلب با رویکردی خاص همراه شده و سمت وسویی مشخص یافته که در آن بنیان های نظری استوارتر و اقدامات اجرایی عملیاتی تر گردیده است. امروزه، گسترش شهرها علاوه بر تغییر فضای کالبدی، بر وجوه دیگری ازجمله فرهنگ و محیط زیست تأثیرگذار بوده و شکاف عمیقی میان انسان و بستر طبیعی او به وجود آورده است. منظرفرهنگی به واسطه تبیین ارزش های برآمده از تعامل انسان و محیط، اسلوب مؤثری ارائه می دهد که در آن بنیان های بازآفرینی بر ارزش ها متمرکز شده و از طرف دیگر توان اجرایی بازآفرینی نیز در خدمت تجدید حیات مناظر به کار گرفته شود. هدف این پژوهش دستیابی به چارچوبی دوسویه به منظور تعامل میان منظرفرهنگی و بازآفرینی شهری است که با روش مطالعه کیفی و تحلیلی و با تأمل بر مفاهیم منظرفرهنگی و بازآفرینی انجام شده است. این پژوهش درانتها به مؤلفه ارزش های نخستین و ارزش های درگذر زمان از مفهوم منظرفرهنگی و دو مؤلفه ابعاد و اصول برآمده از مطالعات بازآفرینی شهری دست می یابد که درنهایت این چهار مؤلفه، چارچوبی دوسویه ارائه می دهد که از یک سو موجب ارتقاء بن مایه های مفهومی بازآفرینی شده و از سوی دیگر باعث تحقق عملیاتی حفاظت و توسعه ارزش ها گردیده که درنهایت سبب همگرایی بنیان های نظری و عملی میان منظرفرهنگی و بازآفرینی می شود.

گردشگری را یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه­ای باید دانست که از تحرک بسیاری در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخوردار است. تمرکز بر جنبه­های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه­ریزی­های مدیریت محلی و ملی هر جامعه ای نقش بسیار بااهمیتی در فرایندهای بین المللی و ملی هر جامعه­ای می تواند ایفا کند. در این میان از نقش بازآفرینی گردشگری در فضای شهری نباید غافل شد؛ امری که می­تواند به عنوان دارایی و ثروت یک جامعه شهری بررسی شود. با این رویکرد، نوشتار حاضر کوشید گردشگری شهری را از منظر بازآفرینی شهری وارسی کند. برای این منظور ابتدا از طریق روش­های میدانی و کتابخانه­ای، داده­ها گردآوری شد. حجم نمونه آماری طبق استانداردهای موجود برابر با 30 نفر بود که متشکل از متخصصان حوزه گردشگری و کارشناسان حوزه شهری بود که براساس روش دلفی انتخاب شدند؛ بر این اساس، از نرم افزار SPSS برای تجزیه وتحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که از بین مؤلفه های ذکرشده، مؤلفه اثر احیای هویت تاریخی مرکز شهر بر احساس غرور و افتخار ساکنان شهر (63/14) در رتبه اول و مؤلفه اثر توسعه گردشگری در بافت قدیم شهر در درک مسئولان در حفظ آثار و بناها (95/10) در پایین ترین رتبه قرار دارد. افزایش گردشگری شهری باعث هویت بخشی و بازآفرینی اماکن تاریخی شده و اطلاعات حاصل از حضور گردشگران با افزایش درآمد باعث رونق گردشگری و توجه هر چه بیشتر مدیران شهری به بهسازی بافت­های با ارزش تاریخی زنجان طی سال­های اخیر شده است که ضمن ایجاد اشتغال، زمینه بازآفرینی شهری را فراهم کرده است.

بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در مواجهه با بافت­های شهری، به دنبال ایجاد محیطی پایدار با مشارکت ساکنین و بافت­های شهری است. به دلیل تنوع کنشگران و بهره­وران در بازآفرینی شهری، نوع مشارکت و دستاوردهای قابل انتظار آن، متفاوت از سایر طرح­های شهری خواهد بود. از این­ رو، در این پژوهش فرآیند بازآفرینی شهری در محلة جوادیة بجنورد که با رویکرد مشارکتی تهیه شده است به لحاظ الگوی مشارکت و نقش شهروندان در فرآیند تهیة طرح و همچنین عوامل مؤثر بر تمایل شهروندان به مشارکت مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق تحلیلی و از نوع کمی بوده و عوامل مؤثر در تمایل شهروندان به گونه­های مختلف مشارکت در طرح بازآفرینی شهری مورد بررسی قرار گرفته­اند. در راستای تحقق اهداف پژوهش از روش­ مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای و تکمیل پرسشنامه برای جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز بهره گرفته شده است.  در فرآیند بازآفرینی در محلة جوادیه، مطابق با چهارچوب بازآفرینی در کشور، نقش شهروندان بسیار کمرنگ و طرح نهایی مطابق الگوی از بالا به پایین و برگرفته از تصمیمات کارشناسان طرح و همسو با نظرات مدیران شهری بوده است. نتایج حاصل از پرسشنامه­ها نشان می­دهد افزایش ارتباطات میان شهروندان و همچنین مسئولین و برنامه­ریزان شهری و همچنین افزایش آگاهی شهروندان در خصوص طرح و اعتمادسازی در خصوص نقش و تأثیر نظرات شهروندان در طرح نهایی، منجر به افزایش تمایل شهروندان به ایفای نقش فعال در فرآیند بازآفرینی شهری می­شود.